Zarządzanie ryzykiem w przedsiębiorstwie - jak skutecznie zarządzać ryzykiem

Zarządzanie ryzykiem - definicja 

Zarządzanie ryzykiem stanowi jeden z najważniejszych elementów zarządzania strategicznego praktycznie każdego przedsiębiorstwa niezależnie od jego wielkości. To długofalowy, rozłożony w czasie proces, w trakcie którego w przedsiębiorstwie w zorganizowany, zaplanowany sposób rozwiązywane są problemy związane z ryzykiem towarzyszącym działalności danej firmy. Dotyczy to zarówno już istniejących i zidentyfikowanych ryzyk, jak i tych, które dopiero mogą wystąpić.  

Docelowo zarządzanie ryzykiem ma skutkować zminimalizowaniem ryzyka do poziomu, jaki będzie dla danej organizacji akceptowalny i osiągnięcie stanu, w którym prowadzona przez firmę działalność będzie przynosiła trwałe, mierzalne korzyści zarówno w poszczególnych działach, jak i w ujęciu całościowym.  

Ujmując rzecz w pewnym uproszczeniu można stwierdzić, że zarządzanie ryzykiem polega na: 

• identyfikowaniu możliwych sytuacji lub wydarzeń oraz prawdopodobieństwa ich wystąpienia,  

• przewidywaniu ich potencjalnych skutków dla firmy, 

• określaniu i wdrażaniu optymalnych sposobów reagowania,  

• monitorowaniu ryzyka.  

Ryzyko w przedsiębiorstwie - źródła 

Źródła ryzyka, jakie towarzyszy prowadzeniu dowolnego rodzaju działalności gospodarczej, można podzielić na trzy zasadnicze grupy: 

• czynniki makroekonomiczne (makrootoczenie) - najprościej rzecz biorąc to dalsze otoczenie danego przedsiębiorstwa, mające wpływ na całą gospodarkę bądź na jej przeważającą część. Do uwarunkowań makrogospodarczych zalicza się przede wszystkim takie czynniki, jak rynek kapitałowy, polityka Banku Centralnego, polityka rządu (legislacyjna, celna, monetarna, fiskalna itd.), koniunktura, poziom bezrobocia, bieżący wskaźnik inflacji, kursy walut, stopy procentowe, sytuacja społeczna i wiele innych.  

• czynniki mezoekonomiczne (mikrootoczenie) - mogą stanowić przyczynę występowania określonych rodzajów ryzyka w obszarze działania danego podmiotu (w obrębie konkretnego sektora lub branży) i mają wpływ na podejmowanie decyzji inwestycyjnych. W grupie czynników mezoekonomicznych znajdują się również wszystkie podmioty, które mają związek z daną branżą - w tym m.in. dostawcy, pośrednicy, odbiorcy, konkurencja, a nawet społeczność lokalna.  

• czynniki mikroekonomiczne - do tej grupy czynników warunkujących występowanie ryzyka zalicza się wszelkie uwarunkowania oraz zależności zachodzące w obrębie struktury danego przedsiębiorstwa i mające związek z firmą oraz prowadzoną przez nią działalnością, które wpływają na  sposób jego funkcjonowania (np. problemy ze sprzedażą produktów lub usług, duża konkurencja, sposób zarządzania przedsiębiorstwem itp.).  

Na czym opierać zarządzanie ryzykiem w przedsiębiorstwie? 

Dziś nie ulega już wątpliwości, że ryzykiem da się skutecznie zarządzać oraz przewidywać jego wystąpienie. Z tego powodu kluczowe znaczenie dla efektywności zarządzania ryzykiem w przedsiębiorstwie ma przyjęcie przez firmę odpowiedniego podejścia do tej kwestii. Wśród polskich przedsiębiorców najbardziej rozpowszechniona jest postawa bazująca na tradycyjnym, silosowym zarządzaniu ryzykiem, tzn. na wybiórczym zarządzaniu każdym rodzajem ryzyka w sposób niezależny od pozostałych.  

Zdecydowanie lepiej sprawdza się jednak postawa proaktywna, czyli podejście zintegrowane (ERM, z ang. Enterprise Risk Management) - zarządzanie ryzykiem w tym modelu jest integralną częścią całej strategii zarządzania danym przedsiębiorstwem. Dzięki takiemu wieloaspektowemu podejściu, uwzględniającemu powiązania pomiędzy poszczególnymi typami ryzyka, można osiągnąć znacznie lepsze rezultaty niż przy podejściu tradycyjnym, między innymi ze względu na fakt, iż zarządzanie silosowe każde ryzyko traktuje wyłącznie jako zagrożenie, a nie szansę czy potencjalną okazję do wykorzystania na korzyść przedsiębiorstwa.  

Nowoczesne zarządzanie ryzykiem opiera się na rozpatrywaniu różnych rodzajów ryzyka w sposób kompleksowy, biorąc pod uwagę współzależności pomiędzy nimi oraz wpływ konkretnych ryzyk na sytuację i cele firmy (zarówno krótko-, jak i długofalowe). Zawsze też należy zwrócić uwagę nie tylko na to, jak dużym zagrożeniem dla firmy jest dane ryzyko, ale na to, w jaki sposób można je wykorzystać jako szansę dla przedsiębiorstwa. Ogromne znaczenie ma również właściwa kultura organizacyjna oraz dobór kadry - zarówno na poziomie kadry zarządzającej, jak i personelu na niższych szczeblach.  

Najważniejsze czynniki ryzyka w przedsiębiorstwie 

Podstawowy podział czynników ryzyka występujących w firmie to klasyfikacja na czynniki systematyczne (zewnętrzne) i czynniki niesystematyczne (wewnętrzne, specyficzne). Na czym polega różnica między nimi?  

Czynniki systematyczne są determinowane przez uwarunkowania zewnętrzne, które nie zależą w żaden sposób od danego podmiotu i nie da się ich w żaden sposób wyeliminować. Do tej grupy czynników zalicza się zwykle zmiany wysokości stóp procentowych, inflację, regulacje prawne dotyczące podatków, sytuację ekonomiczną i polityczną czy warunki naturalne.  

Z kolei czynniki niesystematyczne obejmują takie czynniki ryzyka, które znajdują się w obszarze działania danego podmiotu i mogą (w różnym stopniu) być przez niego kontrolowane lub modyfikowane. W tej grupie czynników ryzyka zazwyczaj wymienia się np. płynność finansową, sposób zarządzania organizacją, konkurencję czy potencjalne ryzyko bankructwa danego podmiotu.  

Nieco inna klasyfikacja czynników ryzyka wprowadza następujący podział: 

• czynniki handlowe (związane z prowadzoną działalnością handlową),  

• czynniki rynkowe (mają związek z możliwością zmiany wartości poszczególnych instrumentów rynkowych),  

• czynniki społeczne (wynikają ze sposobu zachowania członków danej społeczności),  

• czynniki gospodarcze (potencjalne zmiany polityki gospodarczej czy wysokości podatków),  

• czynniki polityczne (związane z interwencjonizmem władzy czy modyfikacją obowiązujących przepisów prawa),  

• ryzyko wystąpienia zdarzeń losowych (wynikają z następstw określonych zdarzeń losowych i katastrof naturalnych).  

Efektywne metody zarządzania ryzykiem 

Jak już wspominaliśmy, za najlepsze uznaje się obecnie te systemy zarządzania ryzykiem, które oparte są na podejściu zintegrowanym, kompleksowym. Główne założenia zarządzania ryzykiem w podejściu ERM to: 

• odpowiednia kultura organizacyjna, czyli zaangażowanie się wszystkich pracowników danej firmy w zarządzanie ryzykiem,  

• zarząd również odpowiada za zarządzanie ryzykiem w przedsiębiorstwie,  

• identyfikowane są wszystkie rodzaje ryzyk, a skuteczne zarządzanie nimi jest częścią strategii zarządzania firmą,  

• ryzyko to nie tylko zagrożenie dla firmy, ale również okazja lub szansa,  

• w firmie jest osoba odpowiedzialna za koordynację i nadzór wszystkich działań mających związek z zarządzaniem ryzykiem (menadżer ds. ryzyka).  

Kontrola i zarządzanie ryzykiem w projekcie 

Ponieważ każdy projekt może zakończyć się sukcesem lub niepowodzeniem, ocena ryzyka danego projektu i wdrożenie rozwiązań pozwalających na minimalizację potencjalnych zagrożeń oraz zwiększenie kontroli nad ryzykiem to kwestie, jakich nie można pominąć ani potraktować pobieżnie.  

Zasadnicze etapy zarządzania ryzykiem w projekcie to: 

• planowanie zarządzania ryzykiem 

• identyfikacja ryzyka 

• jakościowa analiza ryzyka 

• ilościowa analiza ryzyka 

• planowanie reakcji na ryzyko 

• monitorowanie oraz kontrola ryzyka 

Należy podkreślić, że brak zarządzania ryzykiem w danym projekcie może doprowadzić nie tylko do jego niepowodzenia, ale również negatywnie wpłynąć na inne projekty, spowalniając ich realizację lub nawet uniemożliwiając doprowadzenie ich do końca.  

Jak usprawnić zarządzanie ryzykiem w przedsiębiorstwie? 

W procesie skutecznego zarządzania ryzykiem kluczowe znaczenie ma identyfikacja różnych rodzajów ryzyka, rozumianych jako czynniki mogące potencjalnie zakłócić działalność danej firmy. Jednym z bardziej istotnych czynników tego typu jest nawiązanie współpracy z nierzetelnym kontrahentem - szczególnie, gdy ma ona charakter długofalowy. Zachwianie płynności finansowej, utrata reputacji czy pozycji na rynku to tylko niektóre z możliwych konsekwencji, na jakie naraża się każda firma, która nieodpowiednio zarządza ryzykiem.  

W przypadku nowych kontrahentów warto dokonać ich skrupulatnej weryfikacji w biurach informacji gospodarczej (jak np. ERIF) oraz innych rejestrach dłużników i nierzetelnych płatników, jakie są dostępne dla przedsiębiorców w Polsce. Pozwoli to uniknąć m.in. problemów z odzyskaniem należnych pieniędzy albo nieterminowym wywiązywaniem się ze zobowiązań. Sprawdzenie konsumenta w Biurze Informacji Gospodarczej może być szczególnie przydatne dla każdego podmiotu, który wystawia fakturę z odroczonym terminem płatności – w takich przypadkach istnieje bowiem wyższe ryzyko, że konsument, z którym nawiązano współpracę, nie zapłaci.  

W Biurach Informacji Gospodarczych można również zweryfikować wiarygodność płatniczą konsumenta, przy czym warto pamiętać, że nie w każdym biurze można uzyskać podobne informacje. Dla przykładu w bazie ERIF gromadzone są informacje nie tylko na temat negatywnej historii płatniczej danego konsumenta - znajduje się w niej istotnie więcej informacji gospodarczych pozytywnych, dzięki czemu w odpowiedzi będzie można otrzymać większą ilość tego rodzaju danych.  

Czytelników, którzy chcieliby się dowiedzieć więcej o tym, jakie korzyści daje zarządzanie ryzykiem w firmie, zachęcamy do przeczytania poświęconego tej kwestii artykułu opublikowanego na stronie internetowej Biura Informacji Gospodarczej ERIF.  

Czytaj: Zarządzanie ryzykiem w przedsiębiorstwie 

artykuł sponsorowany